30 czerwca 2013

Wszystko, czego nie wiesz na temat literackiego Nobla.

Literacka Nagroda Nobla: fakty, liczby, ciekawostki 




Kto i w jaki sposób przyznaje literacką Nagrodę Nobla?
Jak wyglądają całoroczne prace Szwedzkiej Akademii, a jak głosowanie?
W jakich językach najczęściej tworzyli pisarze-laureaci?
Czy kiedykolwiek przyznano nagrodę pośmiertnie lub dwukrotnie dla tego samego twórcy?
Ilu pisarzy odmówiło lub musiało odmówić przyjęcia Nobla i z jakich powodów?
Ile lat miał najmłodszy laureat, a ile najstarsza laureatka?
Kto był pierwszym pisarzem nagrodzonym Noblem i ile szwedzkich koron wynosiła jego nagroda w porównaniu z sumą przyznawaną dzisiaj?
Ile kobiet dostało literackiego Nobla i dlaczego tylko tyle?


 
Liczba przyznanych nagród a liczba laureatów

Choć od 1901 roku  literacką Nagrodę Nobla wręczano 104 razy, jej laureatów jest aż 108. Dlaczego? Czterokrotnie przyznano ją podwójnie.
W 1904 roku otrzymali ją Frédéric Mistral i José Echegaray, w 1917 - Karl Gjellerup i Henrik Pontoppidan, w 1966 - Shmuel Agnon i Nelly Sachs, a w 1974 - Eyvind Johnson i Harry Martinson.
Warto dodać, że nagroda wręczana jednej osobie to swoisty ewenement w przypadku nagród Nobla. W innych dziedzinach normą jest, że nagroda jest "dzielona", choć maksymalnie na 3 osoby.


Nagrody nieprzyznane, nagrody nieodebrane

Nagród nie przyznano siedmiokrotnie, w latach: 1914, 1918, 1935 oraz 1940-1943.
Dwóch pisarzy nie przyjęło nagrody. Jean Paul Sartre  w 1964 roku odmówił przyjęcia jej, gdyż - jak uważał - żaden twórca nie powinien być „uwieczniany” za życia i konsekwentnie odmawiał przyjmowania oficjalnych laurów i honorów (oprócz Nobla nie przyjął też Legii Honorowej i profesury w Collège de France). Pisarz twierdził, że zaszczyty ograniczyłyby jego wolność.
Z kolei w 1958 roku swojej nagrody za "Doktora Żywago" nie mógł przyjąć Borys Pasternak. W swojej najsłynniejszej powieści rosyjski pisarz opowiedział o przed- i porewolucyjnych losach inteligencji. Władze komunistyczne uznały arcydzieło za utwór antyradziecki i zmusiły autora do odmowy jej przyjęcia.


Liczba laureatek a liczba laureatów Nobla

Trudno powiedzieć, czy pisarki miały po prostu (dużo) mniej szczęścia, mniej talentu, a może członkowie Akademii są, a raczej byli, wrednymi seksistami. Faktem jest, że laureatek literackiej Nagrody Nobla było do tej pory zaledwie 12, z czego sześć już po 1990 roku. Pisarze-mężczyźni triumfowali 95 razy.
Pierwszą kobieta, która otrzymała literackiego Nobla była szwedzka pisarka Selma Lagerlöf nagrodzona już w 1909 roku. Laureatki z kolejnych lat to kolejno Grazia Deledda (1926), Sigrid Undset (1928), Pearl Buck (1938), Gabriela Mistral (1945), Nelly Sachs (1966), Nadine Gordimer (1991), Toni Morrison (1993), Wisława Szymborska (1996; na zdj.), Elfriede Jelinek (2004), Doris Lessing (2007), Herta Müller (2009).


Najmłodsi i najstarsi laureaci

Najmłodszym laureatem literackiego Nobla był Rudyard Kipling, autor Księgi Dżungli, który miał zaledwie 42 lata, gdy otrzymał nagrodę w 1907 roku.
Najstarszą laureatką literackiego Nobla jest Doris Lessing , która miała 88 lat, gdy otrzymała nagrodę w 2007 roku.


Kim był i jak wysoką nagrodę otrzymał pierwszy laureat?

Pierwszym laureatem literackiej nagrody Nobla został Sully Prudhomme. Otrzymał on wówczas 150 782 koron szwedzkich (SEK). Obecnie kwota ta wynosi 10 milionów koron.
René François Armand (Sully) Prudhomme urodził się 16 marca 1839 w Paryżu. Był francuskim poetą, twórcą filozoficznych poematów. Komitet Noblowski poinformował w uzasadnieniu, że Prudhomme otrzymał nagrodę za "wybitne osiągnięcia literackie, a zwłaszcza za idealizm, doskonałość artystyczną oraz niezwykłe połączenie duchowości i intelektu".
W swoim dzienniku laureat pytał: „Jestem poetą? A może filozofem? Dziękuję Bogu, że oszczędził mi kalectwa, czyniąc mnie tylko jednym albo tylko drugim. Dzięki filozofii mogę zagłębiać się w bezdenne otchłanie, dzięki poezji w otchłaniach odczuwam zgrozę nieskończoności i zachwyt nad żywą naturą".


Nobel dwa razy dla tego samego twórcy?

Żaden pisarz w historii nie otrzymał jak dotąd Literackiej Nagrody Nobla dwukrotnie. W innych kategoriach się to zdarzało, choć bardzo rzadko. Tak było chociażby w przypadku Marii Curie-Skłodowskiej, która została wspólnie z mężem laureatką w dziedzinie fizyki (1903), a samodzielnie - w dziedzinie chemii (1911).
Linus Pauling, oprócz nagrody z chemii (1954) dostał pokojowego Nobla w 1962. John Bardeen to dwukrotny laureat w dziedzinie fizyki (1956 i 1972), a Frederick Sanger - chemii (1958 i 1980).
Natomiast rekordową liczbę Nobli zdobyła instytucja - Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża. Wyróżniono go pokojową nagroda Nobla w roku 1917, 1944 i 1963. W dodatku założyciel Czerwonego Krzyża Henry Dunant, był pierwszym laureatem nagrody (1901) - wspólnie z Fredericem Passy, znanym pacyfistą. Dwukrotnie (1954 i 1981) pokojowego Nobla przyznano Urzędowi Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR).


Kto przyznaje Nagrodę Nobla?

Alfred Nobel wskazał Akademię Szwedzką, jako organizację, która przyznaje nagrodę jego imienia. Założona przez Gustawa III w 1786 roku Akademia składa się z osiemnastu członków (szwedzcy pisarze, filolodzy i historycy). Nad wyborem laureata pracuje Komitet Noblowski, składający się z czterech lub pięciu osób, wybrany spośród członków Akademii na okres trzech lat.
Prawo do nominacji mają członkowie Akademii Szwedzkiej oraz innych akademii i instytucji o podobnym charakterze. Otrzymali je także uniwersyteccy profesorowie literatury i filologii, poprzedni laureaci Nagrody oraz przewodniczący stowarzyszeń odpowiedzialnych za twórczość literacką w danym kraju.
Nominacja do nagrody ujawniane są dopiero po 50 latach. Tym samym wszelkie „giełdy nazwisk” faworytów do nagrody czy informacje o tym, kto w danym roku minął się o włos z wyróżnieniem, są jedynie spekulacjami.


Jak wyglądają prace Akademii Szwedzkiej?

Każdego roku we wrześniu członkowie Komitetu Noblowskiego wysyłają około 600-700 tajnych formularzy do osób uprawnionych do nominacji. Nominacje należy zgłaszać do 31 stycznia następnego roku. W lutym Komitet tworzy listę nominowanych i przekazuje Akademii do zatwierdzenia. W kwietniu Komitet wybiera ok. 15-20 kandydatów do Nagrody.
W maju lista zostaje zawężona do zaledwie pięciu kandydatów. Pomiędzy czerwcem a sierpniem członkowie Akademii zapoznają się z twórczością kandydatów, by we wrześniu nad nią dyskutować.


Jak wygląda głosowanie? 

Wybór laureata następuje w październiku, a 10 grudnia w Sztokholmie odbywa się uroczysta ceremonia wręczenia Literackiej Nagrody Nobla.
W październikowym głosowaniu biorą udział członkowie Akademii. Dokładny termin jest ustalany i podawany odpowiednio wcześniej do wiadomości. Każda osoba uprawniona do głosowania podaje sekretarzowi karteczkę z nazwiskiem kandydata. Obowiązuje bezwzględna większość głosów. W przypadku niewyłonienia zwycięzcy, głosowanie jest powtarzane.


W jakich językach tworzą najczęściej laureaci Nobla?

Na 108 dotychczasowych laureatów Literackiej Nagrody Nobla najwięcej, bo aż 26 to twórcy anglojęzyczni. Kolejne miejsca zajmują pisarze języków: francuskiego (13), hiszpańskiego (11), włoskiego (6), szwedzkiego (6), rosyjskiego (5) i polskiego (4).
Wyróżniono także trzech twórców norweskojęzycznych, i tyle samo piszących w języku duńskim. Języki takie, jak arabski, chiński, czeski czy portugalski doczekały się jak dotąd zaledwie jednego wyróżnienia.


Czy literackiego Nobla przyznawano pośmiertnie?

Tak, ale tylko jeden raz, w 1931 roku, kiedy otrzymał ją Erik Axel Karlfeldt. Był on członkiem Akademii Szwedzkiej i przez 20 lat pełnił funkcję jej sekretarza. Był dwukrotnie nominowany, lecz nie zgadzał się na przyznanie jej samemu sobie.
Warto przypomnieć, że także w tym roku zostanie przyznany pośmiertny Nobel, choć nie w dziedzinie literatury. Fundacja Noblowska zdecydowała, że Ralph Steinman - jeden z trzech tegorocznych laureatów Nobla w dziedzinie medycyny - pozostanie laureatem, mimo że zmarł trzy dni przed ogłoszeniem przyznania mu tego wyróżnienia.
Nagrodę Nobla przyznano Ralphowi Steinmanowi w dobrej wierze, zakładając, że laureat żył - orzekła Fundacja, mimo że statut wyklucza przyznawanie nagród pośmiertnie.


Ile razy przyznano Nobla za pojedynczy utwór literacki?

Zaledwie 9 razy przyznano Literacką Nagrodę Nobla za jedno konkretne dzieło. Jednym z twórców wyróżnionych za pojedynczy utwór był Władysław Reymont, który w 1924 roku otrzymał Nobla za Chłopów.
Inni laureaci wyróżnieni za jedno dzieło to: Theodor Mommsen, Carl Spiiteler, Knut Hamsun (za Błogosławieństwo ziemi), Tomasz Mann (Budenbrookowie), John Galworthy (Saga rodu Forsyte’ów), Roger Martin Du Gard, Ernest Hemingway (Stary człowiek i morze) oraz Michaił Szołochow (Cichy Don).
Szołochow otrzymał Nagrodę Nobla w 1965 roku. Od tamtego czasu żaden pisarz nie otrzymał już tego wyróżnienia za jeden konkretny tytuł.